اهمیت ترانسفورماتورها در صنعت برق و شبكه‌هیا صنعتی، بركسی پوشیده نیست. امروزه یكی از ملزومات اساسی در انتقال و توزیع الكتریكی در جهان ترانسفورماتورها، می‌باشند.
ترانسفورماتورها در اندازه‌ها و توان‌های مختلفی جهت تغییر سطح ولتاژ الكتریكی به‌منظور كاهش تلفات ولتاژ در فرآیند انتقال و توزیع انرژی الكتریكی به‌كار می‌روند.
در صنعت سیمان، به‌عنوان یكی از مصرف كننده‌های بزرگ برق و استفاده از سطوح ولتاژ مختلف در آن، استفاده از ترانسفور ماتورها یكی از اركان اجتناب‌ناپذیر می‌باشد.
در این مقاله به اختصار ترانسفورماتورها، ساختمان آنها، تعمیرات و نگهداری آنها مورد بررسی قرار گرفته است.

● نكات قابل توجه قبل از حمل ترانس‌های قدرت
پس از پایان مراحل ساخت و انجام موفقیت‌آمیز آزمایشات كارخانه‌ای، قبل از جابه‌جائی ترانسفورماتور، از محلی به محل دیگر و قبل از بارگیری باید اقدامات زیر به روی ترانسفور ماتور انجام گیرد، به‌منظور كاهش ابعاد و وزن ترانسفورماتور و نیز از نظر فنی و محدودیّت‌های ترافیكی، باید تجهیزات جنبی ترانسفورماتور ”كنسرواتور (منبع انبساط)، بوشینگ‌ها و...“ باز و به‌طور جداگانه بسته‌بندی و آماده حمل گردند. اما خود ترانسفورماتور به طریق زیر حمل می‌گردد.
الف ـ حمل با روغن: ترانسفورماتورهای كوچك و ترانسفورماتورهائی كه وزن و ابعاد آنها مشكلاتی را از نظر حمل ایجاد نمی‌نمایند، معمولاً با روغن حمل می‌گردند. در این حال سطح روغن باید حدوداً ۱۵ سانتیمتر پایین‌تر از درپوش اصلی (سقف) ترانسفورماتور قرار داشته باشد.
▪ توجه:
فاصله ۱۵ سانتیمتری فوق‌الذكر در مورد كلیه ترانسفورماتورها یكسان نبوده و توصیه می‌شود و به دستورالعمل كارخانه سازنده مراجعه شود.
لازم به ذكر است كه در هنگام حمل روغن، قسمت فعال (Active Part) ترانسفورماتور باید كاملاً در داخل روغن قرار گیرد.
به‌منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت و هوا به داخل ترانسفورماتور، فضای بین روغن و سقف ترانسفورماتور را با هوای خشك و یا گاز نیتروژن با فشار حدود ۲/۰ بار در هوای ۲۰ درجه پر می‌كنند. لازم به ذكراست كه گاز نیتروژن باید كاملاً خشك باشد، در این حالت با نصب یك محفظه سیلیكاژل بسته (آب‌بندی شده) بر روی ترانسفورماتور عمل جذب رطوبت انجام می‌شود. ضمناً جهت جلوگیری از پاشیدن روغن به داخل سیلیكاژل در طول حمل از یك وسیله حفاظتی استفاده می‌شود.
حمل بدون روغن: ترانسفورماتورهای بزرگ بدون روغن حمل می‌گردند. در این موارد پس از تخلیه روغن، ترانسفورماتور را با هوای خشك (دارای رطوبت كمتر از ppmv ۲۵ و نقطه میعان كمتر از ۶۰ ـ درجه سانتیگراد) یا با نیتروژن (با درجه خلوص ۹.۹۹%) پر می‌كنند. لازم به ذكر است كه در این حالت نیز در طول حمل باید فشار هوا یا نیتروژن به‌طور مرتب كنترل گردد.
▪ نكات قابل توجه و مهم در نصب و قبل از راه‌اندازی:
۱) كنترل ضربه‌نگار
۲) كنترل فشار هوا
۳) كنترل نقطه شبنم و اكسیژن
۴) كنترل استقرار ترانسفورماتور بر روی فوندانسیون
۵) كنترل تجهیزات جنبی ترانسفورماتور شامل بوشینگ، سیستم خنك كننده، رادیاتور، فن، پمپ، كنسرواتور و ملحقات آن
۶) سیستم تنفسی
۷) شیر اطمینان
۸) ترمومترها شامل ترمومتر روغن (كالیبره كردن ترمومتر) و ترمومتر سیم پیچ
۹) تپ چنجر
۱۰) رله‌بو خهلتس
• روغن ترانسفور ماتور
روغن‌های ترانسفور ماتور عمدتاً تركیبات پیچیده‌ای از هیدروكربن‌های مشتق از نفت خام می‌باشند و به جهت دارا بودن خواص مورد نیاز، این نوع روغن‌ها جهت ترانسفورماتورها مناسب‌تر تشخیص داده شده‌اند.
خواص مورد نیاز برای روغن‌های ترانسفور ماتور به‌طور خلاصه عبارتند از:
▪ عایق كاری الكتریكی
▪ انتقال حرارت
▪ قابلیت خاموش كردن قوس‌الكتریكی
▪ پایداری شیمیائی
▪ سیل كردن ترانسفورماتور
▪ جلوگیری از خوردگی
▪ در مورد سفارش خرید روغن برای ترانسفورماتورها دو مورد مهم را مدنظر قرار می‌دهیم.
▪ انتخاب نوع روغن ترانسفورماتور
نوع روغن و كیفیت آن، براساس طراحی ترانسفورماتورها می‌باشد. به‌عنوان مثال در یكی از بررسی‌ها نوعی چسب كه در داخل ترانسفورماتور به‌كار برده شده بود توسط روغن ترانس حل گردید و باعث شد كه ذرات چسب داخل روغن پراكنده شود و منجر به كاهش دی‌الكتریك روغن گردد. مورد دیگری كه مورد آزمایش قرار گرفت، این بود كه كاتالیزور مس و آهن باعث از بین بردن روغن تشخیص داده شده است. بنابراین نوع ترانسفورماتور و مواد به كار رفته در آن درتعیین نوع و كیفیت روغن آن تأثیر زیادی دارد.

منبع: مركز تحقیقات و فناوری اتوماسیون